Klasyka Polska – Henryk Sienkiewicz

Henryk Sienkiewicz urodził się 4.05.1846 roku we wsi Wola Okrzejska na Podlasiu, zmarł 15.11.1916 roku w Vevey, w Szwajcarii. Był znakomitym pisarzem. Został pierwszym w Polsce laureatem Nagrody Nobla. Pochodził z rodziny o bogatych tradycjach patriotycznych i polskich;  ze strony  matki, z domu Cieciszewskiej na dobrach okrzejskich, szczycącej się pokrewieństwem z rodami Łuszczewskich i Lelewelów. Korzenie ojca wywodziły się ze starego rodu Tatarów osiadłych na Litwie, rodzina  szczyciła się tradycjami wojskowymi i także powstańczymi, jak  choćby udział w Kampanii Kościuszkowskiej roku 1861 Sienkiewiczowie przenieśli się do Warszawy. Tam młody Henryk uczęszczał do szkół, tam studiował literaturę i historiozofię, chociaż początkowo miał zamiar wstąpić do szkoły wojskowej lub studiować medycynę. Wcześnie zaczynał pracę zarobkową, początkowo jako korepetytor zarabiał na studiowanie, ponieważ w domu było młodsze rodzeństwo i rodzice nie mogli  w pełni łożyć na utrzymanie studiów. Czytał chętnie powieści historyczne, studiował  też z zapałem wszystkie pisma jakie znajdował w biblioteczce domowej,od najmłodszych lat.

Debiutował jako student w „Przeglądzie Tygodniowym”. Po studiach pracował w wydawnictwach, m. in. w „Gazecie Polskiej” ; „Niwie”. Wówczas narodził się jego pseudonim „Litwos”, tak bowiem podpisywał swoje artykuły. Szkoła dziennikarska, jaką przeszedł była cennym źródłem w notowaniu spostrzeżeń, pisaniu pierwszych szkiców nowel, a potem powieści. Jako dziennikarz zajmował się bardzo różnorodną tematyką, pisał o prasie, polityce, kulturze, loteriach fantowych, balach i rautach towarzyskich, pisał o przemyśle i sprawach związanych z rolnictwem a także malował scenki rodzajowe.  Pierwszą powieść „Na marne” napisał w roku 1971. Jej tłem są doświadczenia i rozczarowania młodziezy z lat współczesnych Sienkiewiczowi i  problemy pierwszych uczuć. Następnie ukazały się nowele i opowiadania pt. „Humoreski z teki Worszyłły (1872/73). Wyjazd pisarza do Ameryki zaowocował licznymi „Listami z podróży”, które drukowała „Gazeta Polska” w latach 1876-1878; wówczas również narodziły się takie utwory jak „Latarnik” (wydany w roku 1881); „Wspomnienia z Mariapozy” (1882)., Wcześniej został wydany  utwór w formie noweli o stosunkach panujących w szkole w czasie zaborów „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”(1879).  W  roku 1881 pisarz ożenił się z Marią Szetkiewiczówną. Małżeństwo trwało krótko, Maria urodziła dwójkę dzieci, Henrysia i Jadwigę. Zmarła w 1885 roku w czasie pobytu w miejscowości leczniczej w Austrii. Być może postać Maryni z powieści „Rodzina Połanieckich” (napisanej w 1894 roku) związana jest z przeżyciami pisarza z okresu choroby żony. Wcześniej napisał trzy powieści historyczne osadzone w klimacie XVII-wiecznej Polski.  Sienkiewicz wypowiada się w „Trylogii" taki wspólny tytuł otrzymały dzieła, na tematy związane z historią Polski, malując kolejne wartkie sceny, żywe dialogi uzupełniają fabułę. Powieść „Ogniem i mieczem”, opowiada  o dziejach konfliktu polsko-ukraińskiego ; „Potop”; nakreśla okres najazdu szwedzkiego na Polskę a w nim cudowną obronę Jasnej Góry. „Pan Wołodyjowski” jest o walkach na pograniczu polsko-tureckim,  wcześniej napisane zostało jeszcze opowiadanie „Niewola tatarska”. Okres ten był  czasem ogromnego rozwoju literackiego autora i przyniósł mu największą sławę. Tok narracji w powieściach jest barwny, bardzo ekspresyjna fabuła. Za te powieści pokochał go cały naród, a upływ czasu nie zmniejszył zainteresowania nimi. W cyklu utworów historycznych ukazała się także w roku 1900 powieść „Krzyżacy”, z okresu rządów Władysława Jagiełły i bitwy pod Grunwaldem. W 1911 roku napisana została powieść przygodowa dla dzieci „W pustyni i w puszczy”; charakteryzowała się przygodową fabułą i wspaniałą znajomością historii Afryki. Sienkiewicz przebywał w Afryce w roku 1891. Pisał również współczesne powieści psychologiczno-obyczajowe, i sagi rodzinne jak wspomniana już „Rodzina Połanieckich (sfilmowana) i „Bez dogmatu”. Po napisaniu „Quo Vadis ?”( w 1895/6 roku), powieści historycznej z czasów Nerona o narodzinach chrześcijaństwa Sienkiewicz został kandydatem do literackiej Nagrody Nobla, którą otrzymał w roku 1905. To sprawiło, że jest pierwszym pisarzem polskim który zyskał gwałtowny rozgłos nie tylko w kraju, gdzie jego sława była już ugruntowana, ale za granicą. Powieść została przetłumaczona na kilkadziesiąt języków.
  
Ostatnim utworem tego najbardziej znanego z polskich powieściopisarzy były niedokończone „Legiony” (wydane po śmierci autora w 1918 roku). Drugie małżeństwo Sienkiewicza skończyło się odejściem żony. Po raz trzeci połączył się w stadło rodzinne, znakomity już wówczas pisarz ze swoją kuzynką Babską. W Polsce Sienkiewicz został ulubieńcem licznych rzesz czytelników starszych i młodszych dzięki „Trylogii" powieści historycznej pisanej „Ku pokrzepieniu serc , charakteryzującej  się żywą fabułą. Jego bohaterowie nawet w najtrudniejszych sytuacjach nie tracili ducha, takie postawy heroiczne były Polsce bardzo potrzebne, brali z nich wzór zarówno młodzi legioniści jak późniejsi powstańcy, bo była to wówczas ulubiona lektura chłopców. Także dorosłych zachwycał styl narracji wielkiego autora. W podziękowaniu za „Trylogię” Sienkiewicz otrzymał  w 1900 r. dworek w Oblęgorku w pobliżu Kielc, tam dzisiaj znajduje się jego muzeum.

Po otrzymaniu międzynarodowej nagrody literackiej Sienkiewicz musiał dzielić czas na tworzenie i pracę społecznikowską w różnych komitetach, brać udział w licznych spotkaniach i bankietach. W czasie pierwszej wojny światowej zamieszkał w Szwajcarii i zajmował się wspólnie z Ignacym Paderewskim organizowaniem pomocy dla ofiar wojny w Polsce. Wcześniej utworzył fundusz stypendialny imienia zmarłej żony, przeznaczony dla artystów zagrożonych gruźlicą, korzystała z niego Konopnicka, Wyspiański, Tetmajer.  W swoim  dworku „Oblęgorku” bywał rzadko, zarówno teraz jak przedtem, kiedy dużo podróżował ( Był w Stanach Zjednoczonych, gdzie zwiedził wiele miejsc, także w Anglii,  Francji zwiedził  Paryż, Wiedeń, Brukselę, Wenecję, Rzym, był w Egipcie i Zanzibarze, Rumunii, Turcji, bardzo lubił podróżować po ziemiach do Polski należących.

Zmarł w 1916 r. w Vevey, w Szwajcarii, gdzie został pochowany. W 1924 r. jego zwłoki zostały przewiezione do Polski i złożone w podziemiach katedry św. Jana w Warszawie. Jego powieści, nowele i opowiadania osiągały zawsze ogromne nakłady, wydawane były w znanych firmach wydawniczych a oprawą graficzną dzieł zajmowali się znakomici artyści malarze. Ilustratorami dzieł Henryka Sienkiewicza byli m. in. Juliusz Kossak; Piotr Stachiewicz; Józef Brandt; Józef Chełmoński; Henryk Siemiradzki a z malarzy współczesnych Jan Marcin Szancer; Antoni Uniechowski;  Szymon Kobyliński.

Dzisiaj Henryk Sienkiewicz jest patronem wielu szkół i innych polskich instytucji, w kraju i za granicami. Jego imieniem nazywane są ulice i skwery. W każdym polskim domu oglądano sfilmowaną „Trylogię”; „Krzyżaków”; „Rodzinę Połanieckich” . W szkołach zaistniał również dzięki licznym  nowelom i opowiadaniom  jak „Szkice węglem” ; „Janko Muzykant”; „Stary Sługa”; „ Bartek Zwycięzca.”