Klasyka Polska - Maria Konopnicka

Maria Konopnicka z Wasiłowskich urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach, w katolickiej rodzinie, zmarła 8 października 1910 roku we Lwowie. Należy do grona pisarzy epoki pozytywizmu. Okres dzieciństwa spędziła w domu rodzinnym w Suwałkach. Tam też pobierała pierwsze nauki. Lata szkolne upłynęły przyszłej poetce na pensji Sakramentek w Warszawie, gdzie spotkała Elizę Pawłowską, późniejszą znakomitą powieściopisarkę Orzeszkową. W 1862 roku wyszła za mąż za Jarosława Konopnickiego i zamieszkała pod Kaliszem, w jego majątku, Bronowie. W czasie powstania styczniowego wyjechała z mężem do Wiednia, ponieważ groziło im aresztowanie. Kłopoty z utrzymaniem majątku i inne natury osobistej sprawiły, że Konopnicka jako  matka  sześciorga dzieci  zdecydowała się na separację. Po rozłączeniu z mężem wyjechała z dziećmi do Warszawy, gdzie przeżyła wiele ciężkich chwil. Znalazła wtedy pomocną dłoń u Elizy Orzeszkowej, dawnej koleżanki z pensji, a przeżycia biedy i wszelkie inne trudy jakie musiała doświadczyć sprawiły, że stała się wyjątkowo czuła na niedolę ludu, zarówno na wsi jak w mieście. Odzwierciedleniem wielu  sytuacji z jakimi się zetknęła autorka, a jednocześnie wyrażeniem ogromu współczucia i troski  są wiersze z wyboru „Obrazki”, a wśród nich: „Z szopką”, „W piwnicznej izbie”, „Bez dachu”.

Debiutowała krótko przed przeprowadzką do Warszawy, w 1874 roku, była redaktorką pisma „Świt”. Pierwszy tomik poezji Konopnickiej ukazał się w roku 1881, kolejne powstawały w latach 1883, 1887, 1896. Dominowały wśród jej wierszy liryki ludowe ułożone w cykle jak „ Wieczorne pieśni”; „Z łąk i pól” ; „Na fujarce”. Pisała również wiersze dla dzieci: „Co słonko widziało”, „Na jagody”; baśń „O krasnoludkach i sierotce Marysi”. Pisała też nowele, spośród których wiele np. „Mendel gdański”; „Nasza szkapa” weszło do kanonu lektur szkolnych. Pod pseudonimem Jana Sawy napisała cykl wierszy poświęconych  powstańcom  styczniowym, inspiracją do ich napisania stały się obrazy Artura Grottgera z cyklu „Lituania” i „ Wojna”, a także własne wcześniejsze doświadczenia. Pod Krzywosądem poległ jej jedyny brat Jan Wasiłowski. Śpiewnik historyczny Jana Sawy napisany w latach 1767-1863, (opublikowany w roku 1904),  opowiada o powstaniu styczniowym, tytuły utworów odzwierciedlają takie wydarzenia  jak „Żałoba”; „Branka”; „Bój pod Węgrowem”  i wiele innych.

Choroba dziecka sprawiła, że w 1890 roku Konopnicka wyjechała za granicę, była w Niemczech, Szwajcarii, Włoszech, gdzie przebywała w kręgu emigracji polskiej. Tam powstały wybory poezji „Damnata”(1900) i „Italia”(1901). W 1902 roku otrzymała w darze od narodu z okazji 25-lecia pracy pisarskiej dworek w Żarnowcu, na Podkarpaciu, gdzie znajduje się obecnie jej muzeum. Przyszłą u pokoleń sławę przyniósł Marii  Konopnickiej  utwór poetycki „Rota”, powstały w roku 1908,  pod wpływem oburzenia autorki prześladowaniami w zaborze pruskim,   przede wszystkim wyrzucaniem z ziemi Polaków w czasie Kulturkamfu.  „Rota została zaadoptowana jako pieśń harcerzy, muzyka Feliksa  Nowowiejskiego sprawiła, że stała się  potężnym hymnem. Odnosiła się do najistotniejszych wartości.

„Nie rzucim ziemi skąd nasz ród,
nie damy pogrześć mowy!
Polski my naród, polski ród
Królewski szczep Piastowy.”

Po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości miała zostać hymnem narodowym. W czasie „Solidarności” śpiewana była w kościołach, ze zmienionymi stosownie do sytuacji zniewolenia słowami, jedna zwrotka odnosiła się do niewoli niemieckiej, druga do rosyjskiej. Z zaborem pruskim związana jest też  inspiracja walki niepodległościowej przez Marię Konopnicką, która doprowadziła później do buntu   dzieci z Wrześni, kiedy nie chciały odmawiać modlitwy w języku niemieckim i niektóre z opowieści „Sawy”. W 1910 roku autorka ukończyła poemat epiczny „Pan Balcer w Brazylii” opiewający ciężką dolę polskich emigrantów. Ostatni rok życia spędziła w sanatorium we Lwowie, tam też na cmentarzu Łyczakowskim znajduje się jej grób. Była pisarką liryczną, przede wszystkim poetką, czułą na wszelkie przejawy niedoli, była też duchem ojczyzny, znała kilka języków obcych, tłumaczyła z literatury niemieckiej, francuskiej i włoskiej, zajmowała się  krytyką literacką. W jej epoce niewiele było tak wykształconych kobiet. W dziedzinie poezji uzyskała wśród kobiet zaszczytne pierwsze miejsce.

Bibliografia:

„Słownik pisarzy polskich”; „Wikipedia”; Cz. Miłosz: ”Historia literatury polskiej” Wydaw.„Znak” 1999; M.Konopnicka „Z teki Grottgera” Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1992; M. Konopnicka: Wybór poezji. Warszawa 1908; J. Kulczycka-Saloni, Maria Straszewska: Romantyzm. Pozytywizm. Warszawa PWN 1990.