Kiedy zadatek, a kiedy zaliczka?

Wielokrotnie klient przed wykonaniem  umowy sprzedaży bądź umowy o świadczenie określonych usług jest zobowiązywany przez przedsiębiorcę do zapłaty określonej sumy pieniężnej. Konsument spełniając ten wymóg przed wykonaniem określonej umowy, często nie wie czy daje zadatek czy też zaliczkę.

Okazuje się, że niby takie same pieniądze, ale skutki wręczenia stronie umowy zadatku  i zaliczki są inne. Różne są także przepisy prawne, które określają te obie formy „przedpłaty”.  Gdy umowa nie zostanie zrealizowana, kodeks cywilny precyzyjnie określa dalsze losy zadatku. O tym co się dzieje z zaliczką, można wywnioskować z ogólnych przepisów  o wykonywaniu umów wzajemnych. Dlatego należy pamiętać, że kwota wręczona przedsiębiorcy  staje się zadatkiem tylko wtedy, gdy zostanie to jasno określone w umowie – bez takiego określenia będzie to po prostu zaliczka.

Zaliczka po wykonaniu umowy zostaje  wliczona w cenę usługi bądź towaru. Jeżeli umowa zostaje rozwiązana za zgodą stron, to oczywiście zwracają one sobie wzajemne świadczenia, czyli zaliczka wraca do konsumenta. W przypadku gdy umowa zostaje rozwiązana z winy konsumenta, zaliczka pozostaje u usługodawcy bądź sprzedawcy. Jak umowę rozwiąże przedsiębiorca, jest on  oczywiście zobowiązany do zwrotu pobranej zaliczki.

Zadatek przy prawidłowo wykonanej umowie zostaje zaliczony na poczet ceny usługi lub ceny towaru. Natomiast jeżeli umowa  nie została wykonana, bo konsument z niej zrezygnował, zadatek przepada na rzecz sprzedającego bądź usługodawcy. Umowa niezrealizowana z przyczyn leżących po stronie wykonawcy usługi bądź sprzedawcy, daje konsumentowi prawo odstąpienia od umowy i żądania zwrotu zadatku w podwójnej wysokości.

Zadatek dawany jest przez konsumenta, lecz skutki tego rozciągają się na obydwie strony. Jest to więc działanie zadatku silniejsze niż gdyby zabezpieczał on tylko stronę, która zadatek otrzymała. Jest przy tym obojętne czy zadatek daje strona zobowiązana do umownego świadczenia pieniężnego, czy niepieniężnego. W wypadku rozwiązania umowy na podstawie zgodnego oświadczenia woli, nieważności umowy lub jej nie wykonania z przyczyn niezależnych od stron (np. spowodowane siłą wyższą)  lub takich okoliczności, za które odpowiedzialność ponoszą obie strony, zadatek wraca do konsumenta.

Zadatek jest szczególną umowną sankcją za niewykonanie umowy. Jego podstawową funkcją jest dyscyplinowanie stron w dotrzymaniu zawartej umowy,  potwierdzonej zadatkiem. Jeżeli więc strona przyjmując zadatek zobowiązała się do zawarcia umowy przyrzeczonej po upływie określonego terminu, a w tym czasie nie podjęła żadnych kroków w celu umożliwienia jej zawarcia, to ta zupełna bierność także może stanowić o zawinieniu, które uzasadnia żądanie drugiej strony zapłaty podwójnego zadatku.

Wysokość zadatku nie może być kształtowana zupełnie swobodnie. W razie ustalenia zadatku rażąco wysokiego, jego zatrzymanie lub żądanie zwrotu sumy dwukrotnie wyższej może być uznane za nadużycie prawa. 

                                             Jacek Błaszczyk/Inspekcja Handlowa