W dzisiejszym artykule z cyklu „Zagadnienia prawne w teorii i praktyce” kontynuujemy temat odpowiedzialności cywilnej z tytułu wypadków samochodowych i poruszamy kwestię zakresu wyboru świadczeń odszkodowawczych powstałych w następstwie takich zdarzeń oraz rozpoczynamy omówienie sposobu naprawienia szkody majątkowej. Zagadnienia te jak najbardziej aktualne są w dzisiejszym świecie, a ich zrozumienie istotnie pomoże w dochodzeniu roszczeń nie tylko komunikacyjnych.
Świadczeniem odszkodowawczym jest zachowanie się osoby zobowiązanej, które polega na naprawieniu szkody doznanej przez inną osobę na skutek naruszenia jej dóbr i interesów prawnie chronionych. Zgodnie z przepisem art. 363 kodeksu cywilnego wyrównanie uszczerbku poniesionego przez poszkodowanego może nastąpić zależnie od wyboru poszkodowanego bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.
Jeśli z natury rzeczy wynika, że przywrócenie stanu poprzedniego jest niemożliwe, wtedy jedyną formą naprawienia szkody jest rekompensata pieniężna. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy zniszczona lub uszkodzona została rzecz określona co do tożsamości (np. obraz czy rzeźba konkretnego artysty) oraz w przypadku szkody na osobie.
Drugim przypadkiem ograniczenia swobody poszkodowanego w podjęciu decyzji w zakresie wyboru sposobu naprawienia szkody jest ochrona uzasadnionych interesów dłużnika. Stosownie do przepisu art. 363 § 1 kodeksu cywilnego restytucja naturalna jest wyłączona, gdy jej realizacja powoduje dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 01 września 1970 roku, jeśli poszkodowany właściciel samochodu domaga się jego wyremontowania, zobowiązany nie może narzucić korzystniejszej dla siebie formy odszkodowania. Druga forma odszkodowania możliwa jest bowiem jedynie wtedy, gdy naprawa pojazdu byłaby niemożliwa lub wiązałaby się z nadmiernymi kosztami lub trudnościami po stronie poszkodowanego.
Kolejnym wyjątkiem od zasady dowolności przy wyborze sposobu naprawienia szkody wobec poszkodowanego są regulacje zawarte w przepisach szczególnych, w tym art. 805 i 822 kodeksu cywilnego dotyczących umów ubezpieczenia. Przykładowo w art. 822 kodeksu cywilnego zawarty jest przepis według, którego przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony – wobec czego przewidziana jest jedynie forma pieniężna jako sposób naprawienia szkody.
Ostatnim ograniczeniem jest rodzaj szkody, który w pewnych przypadkach dyskwalifikuje pieniężną formę jej naprawienia. Powszechnie uznana jest zasada, że w sytuacji wystąpienia szkody niemajątkowej możliwe jest jedynie domaganie się naprawienia szkody przez przywrócenie stanu poprzedniego, o ile w ogóle jest to możliwe, poza przypadkami wyjątkowymi, w których przepisy przewidują zadośćuczynienie pieniężne (art. 445 i 448 kodeksu cywilnego).
Sposoby naprawienia szkody zależne są od rodzaju szkody
Przez szkodę majątkową należy rozumieć uszczerbek w dobrach i interesach mających wartość majątkową, tzn. taką, którą można wyrazić w pieniądzu. Zgodnie z przepisem art. 361 § 1 kodeksu cywilnego obowiązek naprawienia szkody majątkowej obejmuje straty poniesione przez osobę poszkodowaną oraz korzyści, które zastałyby przez nią osiągnięte, gdyby szkoda nie została wyrządzona.
W myśl art. 361 § 2 kodeksu cywilnego zasadą jest, że szkoda powinna być naprawiona w pełnym wymiarze. Podkreślić przy tym trzeba jednak, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność jedynie za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
Czynnikiem stanowiącym istotne ograniczenie zasady pełnego odszkodowania mogą być przepisy szczególne lub postanowienia umowne, jak np. ustawowo określona górna granica wysokości odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie ubezpieczeniowym.
Innym elementem, od którego zależna może być wysokość odszkodowania jest jego sądowe miarkowanie. Mimo, że polskie prawo ni przewiduje żadnej ogólnej klauzuli upoważniającej do takiego miarkowania, to jednak zgodnie z art. 440 kodeksu cywilnego dopuszczalne jest zmniejszenie odszkodowania miedzy osobami fizycznymi ze względu na stan majątkowy osoby poszkodowanej lub odpowiedzialnej – ale tylko w zakresie deliktowej, tj. co do czynów niedozwolonych. Takie miarkowanie winno być wykluczone w sytuacji, gdy pozwanym w procesie sądowym będzie zakład ubezpieczeń, który nie dość, że nie jest osobą fizyczną, to dodatkowo w sposób profesjonalny zajmuje się świadczeniem usług odszkodowawczych i ponoszeniem ryzyka z tego tytułu.
Ostatnią możliwością zmniejszenia odszkodowania może być przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody.
Warto podkreślić przy tym, że wysokość dochodzonego odszkodowania powinna być co do zasady ustalona w oparciu o ceny obowiązujące w chwili jego ustalenia. Jedynie w wyjątkowych okolicznościach za podstawę obliczenia odszkodowania możliwe jest przyjęcie cen z innej daty.
W następnym artykule z tego cyklu poruszona zostanie kwestia sposobów naprawienia szkody majątkowej na mieniu i osobie.
Cykl artykułów powstaje przy współpracy z Regionalnym Centrum Odszkodowań w Elblągu przy ul 1 go Maja 58R. Chcesz dowiedzieć się więcej zadzwoń: (55) 235-00-77.