Podstrony / Kanał Elbląski i jego twórca

W dziejach Elbląga i okolic było wiele osób które przysporzyły sławy i splendoru miejscu, w którym żyli i tworzyli. Znajomość wielu z nich, jednak jest w lokalnym środowisku, nikła lub żadna. Jednym z tych ludzi był inż. Georg Jacob Steenke, urodzony 30.06.1801 roku w Królewcu, obecny Kaliningrad. ,Jego rodzina, z dziada - pradziada,związana była z Królewcem i morzem. Dziadek Steenkego, Gottfried, ożeniony z Anną Reginą Nedemann, był pilotem portowym. W Królewcu uprawiał żeglarstwo oraz trudnił się handlem drewnem. Jego ojciec Johann Friedrich, ożeniony z Marią Dorotą z domu Wulf, wówczas wdową Kuhn, był ratownikiem morskim, pełnił funkcję komendanta pilotów portowych w dawnym Królewcu, później w Piławie (obecny Bałtijsk w Obwodzie Kaliningradzkim). W Królewcu, na początku XIX wieku, stworzył „Srebrneą flotę”, składającej się z czterech statków które kursowały do Kopenhagi. Statki pływały podczas oblężenia przez wojska napoleońskie, na zamówienie króla pruskiego, Fryderyka Wilhelma III. Pełnił również funkcję Radcy Handlowego króla pruskiego. W 1817 roku założył w Piławie drukarnię, gdzie wydawał gazety i książki. Zginął podczas akcji ratowania rozbitków z angielskiego statku na Bałtyku w 1818 roku.

Mający 18 lat Georg Jacob Steenke rozpoczął studia na Akademii Budowlanej w Berlinie. Po jej ukończeniu i powrocie do Piławy, w 1822 roku, zostaje kierownikiem nadzoru budowlanego, a w 1828 roku samodzielnym mistrzem budowlanym. Pierwszym poważnym zadaniem zdolnego i pracowitego inżyniera była budowa Kanału Sekenburskiego w dolnym dorzeczu rzeki Niemen, obecnie Primorskij Kanał w Obwodzie Kaliningradzkim w Rosji. łączący się on z Kanałem Frydrychowskim co umorzliwiło dostęp do rzeki Pregoli. Z zadania tego wywiązał się znakomicie i w 1836 roku został skierowany do Elbląga, gdzie objął stanowisko inspektora do spraw budowy grobli i tamy.

W Elblągu ukończył kilkunastoletnią pracę nad planami swojego życiowego zadania, jakim było połączenie szlakiem wodnym jeziora Druzno z jeziorami na Pojezierzu Iławskim, dawniej Oberland. Umożliwiłoby to transport, głównie drewna z lasów Warmii oraz innych towarów, w tym płodów rolnych do portu w Elblągu. Stąd przez Nogat i Wisłę lub przez Zalew Wiślany dalej w świat.

To Steenke był projektantem i budowniczym jedynych działających do dzisiaj pochylni na Kanale Elbląskim, stanowiących niebywałą atrakcję turystyczną. Wycieczka po Kanale dostarcza niezapomnianych wrażeń i jest ciekawostką techniczną w Europie. Statki i inne jednostki pływające są przeciągane przez odcinki lądowe na ośmiokołowych platformach, poruszających się po szynach, opuszczane i równolegle podciągane za pomocą stalowych lin ciągnionych przez maszynerię wykorzystująca tylko napęd i siłę wody.

Podobne urządzenia, lecz w stanie nieużywalnym i mocno zniszczonym, znajdują się w USA na Kanale Morrisa, długości 109 mil, w stanie New Jersey na wschodnim wybrzeżu, biegnącego z Legigh w okolice Nowego Jorku. Na Kanele Morris,a pod kierownictwem angielskiego inżyniera Jamesa Ronwicka, wybudowano 34 śluzy i 23 pochylnie, przy różnicy poziomów na pochylniach od 11 do 32 metrów, zaś sam kanał wznosił się na wysokość 292 metrów nad poziom morza i był najwyżej położonym kanałem na świecie. Budowę Kanału Morrisa rozpoczęto w 1824 roku a ukończono w 1836 roku. W wyniku rozwoju i konkurencji kolei żelaznej kanał z czasem stracił na znaczeniu. Braku konserwacji urządzeń doprowadził do dewastacji i zniszczenia maszynerii. W 1915 roku zawieszono transport handlowy ,a w konsekwencji w 1924 roku podjęto decyzję o jego zamknięciu. Kanał Morrisa był wizytowany przez G. J. Steenke podczas jego służbowej podróży do USA w 1850 roku. Podobnego typu cząstkowe rozwiązania, oglądane również przez Steenkego, znajdowały się w Belgii, Holandii, Szwecji i Anglii.

Budowę Kanału Elbląskiego, którego koszty wyniosły ponad 4 miliony marek, rozpoczęto 28.10.1848 roku pod Miłomłynem. Następnie w latach 1850-1860 zbudowano cztery pochylnie, Jelenie, Oleśnica, Kąty i Buczyniec, których uroczyste uruchomienie nastąpiło 31.08.1860 roku, otwierając początkowo żeglugę na trasie Elbląg - Miłomłyn - Iława - Zalewo. Po wybudowaniu śluzy Zielonej koło Ostródy, w 1872 roku, oddano do użytku odcinek kanału z Miłomłyna do Ostródy. Przedłużono go w latach 1872-1876 o 17 kilometrów, przez jezioro Szeląg, do Starych Jabłonek. W latach 1874-1881 zbudowana została piąta pochylnia Całuny, która zastąpiła cztery śluzy znajdujące się na odcinku kanału wychodzącego z jeziora Druzno. W następnych latach planowano połączenie Kanału Elbląskiego ze szlakiem Wielkich Jezior Mazurskich, jednak ze względów ekonomicznych realizację projektu zawieszono.

Kanał Elbląski w owym czasie nazywany był Kanałem Oberlandzkim, a w Polsce Kanałem Staropruskim. Oo 1945 roku zaliczany był do trzech „cudów Prus Wschodnich”, obok zamku krzyżackiego w Malborku i ruchomych wydm na Mierzei Kurońskiej nad Bałtykiem.

Również Kanał Elbląski nie sprostał konkurencji szybko rozwijającej się sieci kolejowej w okolicach Elbląga w drugiej połowie XIX wieku i już przed I wojną światową, stał się znaczącą atrakcją turystyczną malowniczych i urokliwych terenów dawnego Oberlandu.

Z okazji 50-lecia pracy zawodowej G. J. Steenkego, 15.07.1872 roku, przy pochylni w Buczyńcu, odsłonięto, wykonany w Berlinie, pamiątkowy obelisk Przetrwał do lat 50-tych naszych czasów, potem został usunięty. Obelisk był przechowywany przez pracownika pochylni i dzięki temu, po 1989 roku wrócił na swoje dawne miejsce. Tekst na tabliczce zawierał błędy w pisowni, co świadczyło o jego holenderskich pochodzeniu. Budziło to zdziwienie u turystów z Niemiec, licznie odwiedzających Buczyniec w okresie letnim, ale już w następnych latach został poprawiony.

Georg Jacob Steenke po przejściu na emeryturę w 1875 roku otrzymał zaszczytny tytuł królewskiego Radcy Handlowego oraz tytuły Honorowego Obywatela Miasta Elbląga, Miłomłyna i Zalewa,w okolicy którego w zbudowanej przez siebie willi nad jeziorem Ruda Woda mieszkał z żoną Liną, aż do śmierci. Osiedlił się w pobliżu dzieła swojego życia i był często odwiedzany przez osobistości ówczesnego życia życia politycznego i społecznego.

Inż. Georg Jacob Steenke zmarł 22.04.1884 roku w Elblągu, gdzie został pochowany na jednym z nieistniejących już dzisiaj elbląskich cmentarzy.

Kanał Elbląski odbudowany ze zniszczeń wojennych po II wojnie światowej, w 1947 roku został udostępniony dla żeglugi turystycznej. Przez szereg lat jego armatorem była Żegluga Gdańska, następnie w 1992 roku eksploatację przejęła Żegluga Ostródzko - Elbląska. Stąd zapewne powstała, forsowana przez Ostródę, błędna i sporna do dzisiaj nazwa, Kanał Ostródzko-Elbląskiego. Długość szlaku wodnego od Elbląga przez J. Druzno - pochylnie - J. Pniewskie - J. Sambród - J. Ruda Woda - J. Ilińskie - J. Drwęckie - do Ostródy liczy 82 kilometry, a z odnogą przez J. Szeląg do Starych Jabłonek oraz z Ostródy przez J. Jeziorak do Iławy i przez J. Ewingi do Zalewa wynosi ponad 141 kilometrów. Jest to najdłuższy szlak kanałowy w Polsce, który dzięki swym unikatowym urządzeniom hydrotechnicznym został uznany, w 1978 roku, za zabytek kultury materialnej prawnie chronionej.

Na Kanale Elbląskim, począwszy od strony jeziora Druzno, które leży na wysokości 0,3 m powyżej poziomu morza, znajduje się pięć pochylni: Całuny - 13 m wysokości, Jelenie - 22,5 m wys. Oleśnica - 24,5 m. wys Kąty - 18 m. wys. Buczyniec - 21,3 m wys. Łącznie 99,3 metra nad poziomem morza na długości ok. 10 kilometrów.

W celach promujących kanał od 1995 roku, między pochylniami Kąty i Buczyniec, rozgrywane są coroczne zawody w pływaniu na dętkach - Canal Trophy.

Natomiast modernizacją, utrzymaniem i promocją Kanału Elbląskiego oraz zagospodarowaniem terenów przy kanałowych jako infrastruktury turystycznej, na co potrzebne są duże i stałe nakłady finansowe, ma się zajmować, powstały kilka lat temu, Związek Gmin Kanału Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego.